Konu bağımlılık olduğunda hemen herkesin aklına ilk gelen şey, kişinin bir maddeye veya alkole bağımlı oluşudur değil mi? Peki size bağımlılığın bilinmeyen 8 türünü söylesek…
Öncelikle konumuzu anlatmaya, bağımlılık denildiğinde akla ilk gelen şeylerin alkol, tütün ve madde kullanımı olarak düşünülmesinin en net sebebinin ABD Madde Kullanımı ve Mental Sağlık Hizmetleri verilerinin sonuçlarına dayandığını söyleyerek başlayalım.
Çünkü bu verilere göre Amerika’da her sekiz kişiden biri alkol veya uyuşturucu sebebiyle sorun yaşıyor. Fakat bağımlılık bunların ötesinde, altında pek çok sebebin yattığı ve çok sayıda türü bulunan bir beyin hastalığı.
Yeşilay Haftası’nı geride bıraktığımız bu süreçte bizler de Medivizyon Dergisi olarak bağımlılık konusunu hiç bilinmeyen yönleriyle madde ve alkol kullanımının ötesinde inceleyeceğiz. Ve adı pek anılmayan, duyulduğunda çok şaşırılan hatta belki de hiç duyulmayan 8 bağımlılık türünün, madde bağımlılığı ile benzer sonuçlara neden olabileceğini sebepleriyle açıklayacağız.
İNSANLIK TARİHİNİN EN BÜYÜK SORUNU
İnsan, var olduğu günden bu yana mutlu olmak ve olduğundan daha üretken hissetmek için yoğun bir çaba göstermeyi sürdürür. Bağımlılık ise tam da bu noktada karşımıza çıkan ve insanlık tarihinin en büyük sağlık sorunlarından kabul edilen bir beyin hastalığı olarak bilimsel makalelerde yerini almıştır.
Birçok faktörün bir araya gelmesi sonucu oluşan bu hastalığın var oluş süreci ise kişinin doğduğu andan itibaren maruz kaldığı durumlarla mücadele edebilmesi ve kendini koruyabilmesi için bir tür baş etme yöntemi geliştirme çabası ile başlar. Bu noktada her insanın sorunlarla baş etme yönteminin sağlıklı veya sağlıksız oluşunun ardında yatan nedenleri, yaşadığı ortam, anne- baba tutumları ve sosyokültürel çevre olarak sıralamak mümkündür.
BAĞIMLILIK
Tedavi edilebilir olan bu hastalık, genel çerçevede incelendiğinde sonucunda bağımlılığa neden olan her şeyi kapsamaktadır. Dünya Sağlık Örgütü ise bağımlılığı türlerine göre şu şekilde sınıflandırmıştır:
- Opiat Tipi Bağımlılık
- Alkol, Barbütürat, Benzodiazepin Tipi Bağımlılık
- Esrar Tipi Bağımlılık
- Kokain Tipi Bağımlılık
- Uyarıcı Tipi Bağımlılık
- Hallusinojen Tipi Bağımlılık
- Solunan Çözücü Tipi Bağımlılık
- Tütün Tipi Bağımlılık
Türlerin yanı sıra hastalığa neden olan bağımlılıkları ise şu şekilde sıralayabiliriz:
- Teknoloji Bağımlılığı
- İnternet Bağımlılığı
- Alkol Bağımlılığı
- Kumar Bağımlılığı
- Kokain Bağımlılığı
- Tütün Bağımlılığı
- Sigara Bağımlılığı
- Taş (Crack) Bağımlılığı
- Eroin Bağımlılığı
- Ekstazi Bağımlılığı
- Uçucu Madde Bağımlılığı
- Amfetamin Bağımlılığı
- Metamfetamin Bağımlılığı
- Eş Bağımlılık
- Alışveriş Bağımlılığı
- Çocuk ve Gençlerde Madde Bağımlılığı
- Cinsel Bağımlılık
- Esrar Bağımlılığı
- Opiat Bağımlılığı
- İlişki Bağımlılığı
- Video Oyunu Bağımlılığı
- Estetik Operasyon Bağımlılığı
- Gıda Bağımlılığı
- Adrenalin Bağımlılığı
Yukarıdaki bağımlılık türlerinden de anlaşılacağı üzere bağımlılık tanımı yapılırken ‘madde kullanımı’ yerine ‘davranış’ tanımı yapmak bağımlılığın tüm türleri için uyumlu olacaktır. Peki yukarıdaki listede yer alan fakat bilinenin aksine alkol, sigara ve maddeden bağımsız konumdaki 8 bağımlılık hakkında bilgi sahibi olmaya ne dersiniz?
Teknoloji Bağımlılığı
İçerisinde bulunduğumuz teknoloji çağı, aslında küresel anlamda teknoloji bağımlılığı gibi bir hastalığı da beraberinde getirmiştir. Hızla gelişen teknoloji sayesinde sürekli bir üst modeli geliştirilen ve dünyayı avcumuzun içine almamızı sağlayan telefon, bilgisayar, akıllı cihazlar, oyun konsolları, tabletler ve daha pek çok dijital aygıt, kontrolsüz kullanım sonucunda bağımlılığa neden olmuştur. Günümüzde neredeyse her yaştaki bireylerde görülmekte olan teknoloji bağımlılığının her 8 kişiden 1’inde görüldüğü ise yapılan araştırmalar sonucu elde edilen en somut verilerdendir. Peki teknoloji bağımlılığının ardında yatan sebepler nelerdir?
Tüm bağımlılık türleri gibi teknoloji bağımlılığının altında da pek çok sebebin yattığını söylemek mümkündür. Kişisel davranışların, biyolojik ve genetik nedenlerin etkili olduğu bu bağımlılık türüne sebep olan faktörleri ise şu şekilde sıralamak mümkündür:
- Zihin sağlığı
Zihin sağlığı yerinde olmayan kişilerde daha fazla görülen teknoloji bağımlılığı, özellikle psikiyatrik rahatsızlıkları bulunan veya uyku sorunu yaşayan kişilerde görülmektedir.
- Kişisel özellikler
Teknolojik bağımlılık, sosyal hayatta başarısız olan veya bu şekilde hisseden kişilerin yanı sıra utangaç kişilerde daha fazla görülmektedir.
- Dış etkenler
Çalışma hayatının getirdiği stresli yaşam, okul hayatı, küresel sorunlar gibi dış etkenlerden çok fazla etkilenen kişilerde de daha fazla teknolojik bağımlılığın yaşandığını görmek mümkündür.
Belirtileri Nelerdir?
- İstemsizce sosyal medya veya internette saatler harcamak
- Bilgisayar başından ayrılmakta güçlük çekmek
- Bilgisayar, tablet, telefon veya herhangi bir teknolojik cihazdan uzak kalındığında kendini boşlukta ve eksik hissetmek
- Teknolojik cihazlarla vakit geçirmek için fiziksel ve psikolojik ihtiyaçları karşılayamayacak duruma gelmek
Eş Bağımlılık
Altında çok ciddi psikolojik nedenlerin yattığı eş bağımlılık, kişinin kendi isteklerinden ödün vererek karşısındaki kişiyi bağımlılık derecesinde tatmin etme yoluna girmesi halidir. Bu bağımlılık ile yaşam sürenler ise sorumluluklarını sürekli olarak başkalarına devreder. Dolayısıyla eş bağımlı olan biri kendisi için yaşamaktan çıkarak, karşısındakinin mutlu olması için nefes almaya başlar hale gelir. İnsanın kendi hayatından vazgeçerek, yalnızca başkalarının mutluluğunu düşünmesinin zararları son derece ciddidir. Bu bağımlılığın altında ise çoğunlukla kişinin çocukluk dönemi yatmaktadır. Özellikle ailesi tarafından değersiz, beceriksiz, işlevsiz hissettirilen çocuklar, kendi yaşamlarını hiçe sayıp, başkasını mutlu ederek mutlu olmaya yönelirler.
Belirtileri Nelerdir?
- Kendi hayatından ödün vermek
- Yalnız kalma korkusu
- Özgüven eksikliği
- Çevrenin düşüklerini ve söylediklerini aşırı önemseme
- Kendini sürekli suçlu hissetme
- Başka insanları sevgi ve merhamet ile kurtarma isteği duyma
- Tek başına karar verme konusunda zorlanma
- İlişkilerin devam etmesi içim sağlıksız bağlılık duyma
- İnsanları kontrol altına almak için zorlayıcı davranışlar sergileme
- Kendi alışkanlıklarından eşi için vazgeçme
İlişki Bağımlılığı
İlişki bağımlılığı, kişinin ilişkiye sürekli bir zarar geleceği kaygısının yanı sıra, terk edileceği endişesi gibi düşüncelerin de yol açtığı bir bağımlılık türüdür. Zaman içerisinde bağımlıyı ve bağımlı kılınan kişiyi aşırı derecede mutsuz eden bu hastalığın altında yatan en temel sebep ise kişinin geçmişte yaşadığı ilişkilerin kendi isteği dışında sona ermesinden kaynaklanmaktadır.
Belirtileri Nelerdir?
- Kişinin kendi benliğini unutması
- Her şeye aşırı tepki verme
- Sürekli mesajlaşma isteği
- Aşırı kıskançlık duygusu
- Özlemeyecek kadar sık görüşmek
- Partneri sürekli sosyal medyada takip etmek
- İlişki başında beraber yaşama kararı
- Sık sık onaylanma isteği
- Beraber olunmadığında yalnız ve depresyon halinde hissetmek
Cinsel Bağımlılık
Cinsel davranışların kontrol alınamaması sonucu ortaya çıkan ve nemfomani adıyla da bilinen cinsel bağımlılık, hiperseksüalite ve kompulsif cinsel davranış gibi isimlerle de anılmaktadır. Kadınlarda hiperseksüalite, erkeklerde ise satiriasis olarak adlandırılan cinsel bağımlılık, kişinin sürekli olarak cinsel düşünceler üretmesi halidir. Çalışma hayatı, ilişki kurma ve günlük aktivitelerini gerçekleştirme gibi yetenekleri olumsuz yönde etkileyen bu hastalık, tedavi edilmediği zamanlarda ciddi boyutta kötüleşme eğilimi gösterir.
Belirtileri Nelerdir?
- Kontrol edilemeyen mastürbasyon
- Teşhircilik
- Röntgencilik
- Sürekli cinsel ilişki eylemi
- Cinsel dürtülere direnememe
- Sürekli pornografik kullanım
Alışveriş Bağımlılığı (Onyomoni)
Onyomani adıyla da bilinen alışveriş bağımlılığı, çağımızın en fazla görülen psikolojik hastalıklarından birisidir. Dürtüsel olarak gelişen ve kontrolsüz olarak para harcama ile gelişen bu bağımlılık türü, kişinin kendini üzgün, kızgın veya mutsuz hissettiği durumlarda daha fazla görülmektedir. Kişinin kendini mutlu hissetmesi için yaptığı alışverişler, zamanla utanç, üzüntü ve pişmanlık hislerinin uyanmasına neden olur. Onyomaninin başlıca sebepleri arasında ise ruhsal, bedensel ve sosyal nedenler yatmaktadır.
Belirtileri Nelerdir?
- Mutsuz hissedilen durumlarda para harcama isteği
- Alışveriş yaptıktan sonra güçlü hissetme
- Harcanan para miktarının son yıllarda çok ciddi artış göstermesi
- Planlananlardan daha fazla alışveriş yapılması
- Para harcamaya başladıktan sonra kişinin kendini durduramaması
- Çevreden aşırı alışverişe ilişkin eleştiriler gelmesi
- Yaşam sorunlarını ortadan kaldırmak için para harcama isteği duyulması
Gıda Bağımlılığı
Kişinin her gün besinleri aşırı miktarda tüketmesi, tüketmediği zamanlarda ise eksik ve mutsuz hissetmesi durumudur. Her gün çok fazla besin tüketme isteği bulunan bu kişilerde zamanla doyma hissi ortadan kalkmaktadır. Kişinin sağlığına ciddi boyutta zarar veren gıda bağımlığının altında ise aç olunduğu için değil stres ya da üzüntüden kaçış yolu için yemek yemek vardır.
Belirtileri Nelerdir?
- Acıkma halinde şeker, un, yağ ve tuz içeren besinlere yönelmek
- Sağlıksız besinlerle mutlu olmak, sağlıklı besinlerle mutsuz olmak
- Yemek yemeyi durduramamak
- Yemek yapmak yerine hazır almak
- Yemek yemekten mutsuz olunsa dahi vazgeçememek ve kendini suçlu hissetmek. Suçlu hissedildiği için daha da fazla yemek
Estetik Operasyon Bağımlılığı
Günlük hayatın bir parçası haline gelen estetik amaçlı operasyonlar, özellikle son zamanların en çok tercih edilen cerrahi uygulamaları arasında ilk sırada yer alır. Fakat estetik operasyonlar bazı kişilerde bağımlılık oluşmasına neden olduğu için ciddi bir hastalık noktasına gelebilmektedir. Temelinde dismorfik yani beden algı bozukluğunun yer aldığı bu hastalıkta, kişi vücudundaki minör bir kusura takılarak o kusur ile meşgul olur. Hastanın kusur olarak algıladığı şey her ne kadar normal insan anatomisinde yer alıyor olsa da, bu minik kusur kişinin estetiğe yönelmesine neden olur ve her gördüğü kusur yeni bir estetik operasyona başvurmasına neden olur. Bu kişiler özellikle psikolojik bir rahatsızlık geçirmedikleri kanısında oldukları için ise tedavi edilmeleri son derece zordur. Depresyon, psikolojik rahatsızlıklar, ayrılık, aldatılma gibi travmatik geçmiş estetik operasyon bağımlılığına neden olabilmektedir.
Belirtileri Nelerdir?
- Aynada saatlerce vakit geçirmek
- Bedende sürekli bir kusur arayışında olmak
- Çok sayıda fotoğraf çekip, fotoğraftaki ufacık ışığa ve açılara takılmak
- Görünüşünden tatmin olamama durumu
Adrenalin Bağımlılığı
Olası bir tehlikeyi vücudun algılayışı sonrası savaş veya kaç tepkisinin temel bileşeni olan adrenalin, bedende birtakım fizyolojik reaksiyonlara da neden olmaktadır. Kalp atış hızında artış, kan basıncında yükselme, solunum hızında artış vb. şekilde beliren bu semptomlar, bazı kişilerde ise bağımlılığa neden olur. Diğer tüm bağımlılık türleri gibi hastalığa dönüşen adrenalin bağımlılığı, gündelik hayatta da pek çok zorluğu beraberinde getirerek, iş ve kariyerle ilgili olumsuz deneyimlerin yaşanma olasılığını artırmaktadır. Ayrıca ani nabız ve kalp atış hızları sebebiyle kişinin aniden ölümüne de yol açabilmektedir. Adrenalin bağımlılığının ana etkeninin genetik olduğu belirtilse de, bu kişilerin beyin taramalarında bazı uyaranlara karşı daha düşük tepkiler verdikleri saptanmıştır.
Belirtileri Nelerdir?
- Ani çıkışlar sergilemek
- Negatif durumlarla karşılaşıldığında dürtüsel davranışları sergileme eğilimi
- Eylemin tehlikesini düşünmeden, heyecanıyla keyif alma
