İnsan vücudunda çok az miktarda var olan iyot, normal büyüme ve gelişme için son derece gerekli ve önemli bir mineral çeşididir. Her ne kadar vücudun iyoda olan ihtiyacı çok az miktarda olsa da, insan yaşamı için büyük öneme sahip olan iyot, eksik olduğu durumlarda çeşitli hastalıkları da beraberinde getirir. Bu nedenle her yıl 1-7 Haziran aralığında İyot Yetersizliği Hastalıklarının Önlenmesi Haftası kutlanarak, iyot eksikliğine ve yol açabileceği hastalıklara dikkat çekilmektedir.
İYOT NEDİR?
Vücudun kendi kendine üretemediği bir element olan iyot, bazı besin kaynaklarından kolay bir şekilde alınabilmektedir. Enerji metabolizmasının yanı sıra, vücutta pek çok farklı alanda görevi bulunan iyot, tiroid hormonları arasında kalan tiroksin ve triyodotironinin de önemli bir bileşenidir. Burada özellikle dikkat çekilmesi gereken nokta, tiroid hormonlarının vücuttaki görevidir. Çünkü bu hormonlar, protein sentezi gibi vücutta gerçekleşmekte olan biyokimyasal reaksiyonu düzenlemek, anne karnındaki fetüsün ve bebeklerin iskelet ve merkezi sinir sisteminin gelişimi gibi önemli alanlardaki görevleriyle bilinir.
KAYNAĞI TOPRAK
Besinler yoluyla vücuda alınabilen iyodun kaynağı topraktır ve toprakların türüne göre de içerisinde barındırdığı iyot miktarı değişim göstermektedir. Dolayısıyla, topraktaki iyot miktarı, besinlerin iyot içeriğini etkilemektedir. Bu nedenle bazı bölgelerde yaşam süren insanlar, topraklarındaki iyot fakirliği nedeniyle iyot eksikliği yaşar. Çünkü insanın yeterli miktarda iyodu vücuduna almaması, iyot eksikliğini, beraberinde de iyot eksikliğinden kaynaklanan hastalıkları getirecektir.
İYOT EKSİKLİĞİ NEDENLERİ
Dünyada milyonlarca insanı olumsuz etkileyen iyot eksikliğinin özellikle sağlıklı gıdaya erişmekte zorlanan ülkelerde daha yaygın olduğu bilinmektedir. Bunun haricinde en önemli iyot eksikliği nedenleri ise şu şekilde sıralanabilir:
- İyot bakımından fakir topraklarda yaşam sürmek
- Yetersiz iyot tüketimi
- Vücudun iyodu yeterli düzeyde işleyemiyor olması
KİMLER RİSK ALTINDA?
İyot eksikliği, özellikle bazı kişiler için ise büyük risk faktörü olabilmektedir. Bu bakımdan yüksek risk altındaki kişiler gebeler, iyotlu tuz tüketemeyenler, vejeteryen ve veganlardır.
İNSANIN İYOT GEREKSİNİMİ
Öncelikle şunu belirtmek gerekir ki, insanın iyot gereksinimi yaşa göre değişiklik göstermektedir. Örneğin, 0-5 yaş arası çocuklarda günde 90 mcg, 6-12 yaş arası çocuklarda günde 120 mcg, gençlerde ve yetişkinlerde günde 150 mcg, hamilelik ve emzirme dönemindeki kadınlarda ise günde 200-300 mcg iyot ihtiyacı söz konusudur. Rakamlar göz önünde bulundurulduğunda özellikle gebelik döneminde neredeyse normal ihtiyacın iki katı kadar iyot gereksinimi olduğu görülmektedir. Bu miktar, normal besinlerle karşılanmayacak kadar yüksek olduğu için de bu dönemde kadınlar hekim tavsiyesi ile iyot takviyesi kullanmaktadır.
İYOT EKSİKLİĞİ
Dünyada engellenebilecek zihinsel geriliklerin en büyük nedeni iyot eksikliği olarak bilinmektedir. Bunun nedeni, yetersiz iyot nedeniyle tiroid hormonlarının üretilememesi sonucu ortaya çıkan zihinsel gerilikler ve çeşitli hastalıkların oluşumudur. İyot eksikliğinin etkilerini ise hamilelik, çocukluk ve yetişkinlik olarak üç ayrı sınıfta incelemek mümkündür.
Hamilelikte İyot Eksikliği
Hamilelik ve bebeklik döneminde kalıcı hastalıklara yol açabilen iyot eksikliği, kişinin günlük iyot alımının 10 mcg’nin altına düştüğü durumlarda yaşanır. İyot eksikliğinin en erken klinik belirtisi olan guatrın da eşlik ettiği bu durum sonucunda ortaya hipotiroidizm çıkmaktadır. Aşırı miktarda iyot eksikliği ise hamilelerde fetüsün gelişememesinin yanı sıra, düşük ve ölüm riskini de beraberinde getirmektedir.
Çocuklukta İyot Eksikliği
Çocukluk döneminde görülen iyot eksikliği, zeka geriliklerine neden olabilmektedir. Ayrıca eksik miktarda iyot alımı sonucunda çocuklarda hiperaktivite, dikkat bozukluğu ve odak sorunu gibi hastalıklar kendini gösterir.
Yetişkinlerde İyot Eksikliği
Guatr başta olmak üzere beraberinde pek çok etkiyi getiren iyot eksikliği, yetişkinlerde bilişsel fonksiyonların yerine getirilebilmesini de zorlaştırmaktadır. İyot eksikliğinin kronik bir hal aldığı durumlarda ise tiroid kanseri görülme oranı ne yazık ki yüksektir.
BELİRTİLERİ NELERDİR?
İyot eksikliği olduğunda ortaya çıkabilecek belirtiler şu şekildedir:
- Yorgunluk
- Boyunda ve yüzme şişlik
- Kabızlık
- Ciltte kuruluk
- Soğuk direncinin azalması
- Kilo alma
- Yüksek kan kolesterol düzeyleri
- Kasların güçsüzleşmesi, kaslarda ve eklemlerde ağrı ya da sertlik
- Saçlarda dökülme
- Depresyon
- Kalp hızında yavaşlama, sonrasında yaşanan baş dönmesi ve bayılma hali
- Unutkanlık
- Ağır regl dönemi geçirme
İYOT EKSİKLİĞİNİN YOL AÇTIĞI HASTALIKLAR
Yukarıda da belirttiğimiz gibi iyot eksikliğinin yol açtığı hastalıkların başında tiroid kanseri gelmektedir. Fakat bunun yanı sıra iyot, vücut için son derece gerekli bir mineral olduğu için eksik olduğu durumlarda şu hastalıkların oluşumuna da neden olabilmektedir:
- Kadınlarda kısırlık
- Tiroidle bağlantılı olan otoimmün hastalıklar
- Kalp büyümesi, kalp yetmezliği gibi kalp sorunları
- Meme, prostat, endometriyum ve yumurtalık kanseri
- Perifenral nöropati (sinir hastalığı)
- Zihinsel hastalıklar ve bozukluklar
İYOT EKSİKLİĞİ TEDAVİSİ
İyot eksikliği belirtileri ile karşı karşıya kaldığınız durumda doğrudan iyot açısından zengin besinler tüketmeye yönelmek yerine, iyot testi yaptırmanız en doğrusu olacaktır. Bunun nedeni, vücudunuzdaki belirtilerin gerçekten iyot eksikliğinden mi kaynaklandığını öğrenmenin yanı sıra gereken miktarı besinlerle alıp almayacağınızın da tespitidir. İyot eksikliğinin tespit edilmesi sonucunda ise uzman önerisi ile iyot takviyesi alabilirsiniz. Unutmayın! Erkenden fark edilen iyot eksikliği sonrası alınan takviyeler ile iyot eksikliğinin yol açabileceği kalıcı hasarları engelleyebilirsiniz…
